ITESIWAJU LORI ISORI ORO EDE YORUBA

Apeere gbolohun lori oro – oruko ni ipo alo:

            O mu emu

            Ajadi fo agbe

            Ekundayo ko ile alaja

            Oro oruko ni ipo eyan

            Okunrin oloro naa kun i afemojumo

            Aja ode pa etu nla

            Ewure Toorera ni won ji

            Ile olowo naa rewa

ORISII ORO ORUKO

1. Oruko eniyan                          –           Bisi, Dele
2. Oruko eranko                         –           Kiniun, Obo
3. Oruko bikan                            –           Ibadan, Oyo
4. Oruko ohunkan                       –           Tabili, aso
5. Oro Oruko afoyemo                –           Idunnu, Ayo
6. Oro oruko aseeke                   –           Owo, bata
7. Oro oruko alaiseeka               –           Omi, iyepe
8. Oro oruko asoye
9. Oro oruko aridinnu                 –           Ikoko, bata

ORO – AROPO ORUKO (PRONOUN): A maa n lo oro aropo oruko ninu gbolohun lati dekun awitu n wi a sa n ninu gbolohun ede Yoruba. Apeere: ȩ, ǫ, won, mo, a, wa ati bee bee lo.

            Mo tele pa ile mo

            A lo si ipade awon afobaje ranaa

            Bukola ri won nibe

A le lo oro aropo oruko gege bi eya ati opo ni ipo eni kin-in-ni, eni keji ati ipo eni keta.

ORO – ISE (VERB): Isori oro yii ni o maa n tola ohun ti oluwa se tabi toka isele ninu gbolohun. Oro – ise ni opomulere gbolohun ede Yoruba, la i si oro-ise, irufe gbolohun bee yoo padanu itumo re. apeere

            Bisi je iyan ni owuro

            Akanbi gun igi rekoja ewe

            Ogiri ile ti wo lule

ORO ASOPO TABI ASO OROPO (CONJUNCTION): eyi ni awon wu n ren la a n lo lati fi so oro tabi gbolohun po di eyo kan soso. Apeere: ati I pelu, sugbon, nitori, yola, tabi, afi abbl.

            Kikelomo pelu Tijani ni won n pe

            Yala Jumoke tabi Bisi ni yoo yege

            Ile naa to bi sugbon yara re kere

ORO AROPO AFARAJORUKO (PRONOMINAL): Isede isori yii ran pe isori aropo oruko, ise kannaa ni won n jo n se ninu gbolohun ede Yoruba. Awon wunren aropo afarajoruko niwonyi. Oun, eni, emi, awon, eyin, awa, ati ibo. A maa n lo awon wunien yii dipo oro oruko ninu gbolohun. Apeere:

            Emi ni won n ba wi

            Awon egbe wa n yoo se ajodun lose yii

            Iwo ati Kayode niyoo soju wa

ORO – APONLE: Awon oro ti o maa n pon oro – ise le ninu gbolohun ni a pen i oro aponle. Iru oro bee ni rakorako, fiofio, tonitoni. Apeere:

            Aso re po n rakorako

            Ile naa mo tonitoni

ORO APEJUWE: otun le je oro eyan o si ma n fi o le le ori oro-oruko ninu apola oruko ninu ede Yoruba. Eyin oro-oruko ti o n ya n ni oro-apejuwe maa n wa. Apeere:

            Baba aburo ni mo fe mi

            Iwe mi ni o faya

            Aja dudu lode pa

AFIWE ASA ISINKU ABINIBI ATI ETO ISINKU ABINIBI ATI ETO ISINKU ODE – ONI

Awon Yoruba gbagbe pe bi eniyan ba ku yoo lo si orun, yala orun rere tabi orun ti o ni iya ninu won gba pe bi eniyan ba ku, o tun le padawa ya lodo o mo re nipa bibi ige ge bi o mo.

Orisii oku meji ni o wa gege bi ojo ori eni ti o saisi bat i n, awon nii:

A. OKU OFO: eyi ti o tumo sip e iku omode (iku aitojo). Eni tiko dagba, yala nipa ijamba tabi aisan. Eyi je iku ibanuje laa rin awon Yoruba.

B. OKU EKO: iru iku bayii niti awon agbalagba ti o ti darugbo kujekuje ti won re iwale asa, awon eni ti won ti gbe ile – aye as ohunribiribi ki won to ku.

Afiwe asa isinke abinibi yato ge de rig be si eto isinku aye ode – oni nitori eto eru igba lode ti oti sun siwaju ju ti a te wala. Ni aye atijo iko si ona abayo si bi a ti se le toju oku ju ojo meta lo, sugbon ni aye ode oni. O seese ki a toju oku si inu iyara tabi ile igboku si ju osu mefa tabi ju bee lo lai dibaje.

Bakan naa, ilana itufo ti yaato sit i aye atijo. Orisirisi awonero igbalode ni o wa ti ale lo lati so eyi di mimo fun gbogbo agbaye.

IGBESE ISINKU

1. Itufo
2. Ile oku gbigb (awon ana oku ni o maa n sa ba se eyi)
3. Oku wiwe (fifa irun oku, ri ree ekannaa)
4. Oku tite (wiwo aso funfun fun oku pelu lilo lofinda oloo run didun)
5. Oku sinsin
6. Alejo sise
7. Opo sise
8. Opo sisu