Categories
Yoruba

Onka yoruba

AKORI EKO: ATUNYEWO IHUN ORO

Iro konsonanti ati iro faweli pelu ami ohun ni a n hun po di oro. Orisi oro meji ni o wa ninu ede Yoruba. Awon ni:

  • Oro ipinle; ati
  • Oro ti a seda
  1. ORO IPINLE: Oro ipinle ni awon oro ti a ko le seda won. Apeere:

Adie, eedu, omi, ori, oju, imu, eti, apa, ese, owo, ile, oba, odo, ojo, agbara, omo, iya ati bee bee lo.

Abuda Oro Ipinle

  • Oro-ipinle maa n ni itumo kikun
  • A ko le seda won. Bi apeere:

Iya:                  a ko le so pe        *i+ya   lo di       ‘iya’

Ori:                  a ko le so pe        *o+ri    lo di       ‘ori’

Omo:               a ko le so pe        *o+mo lo di      ‘omo’

Oba:                a ko le so pe        *o+ba  lo di       ‘oba’

Oro ti a seda ati oro-ipinle awon oke yii ko ni ijora itumo. Idi niyi ti a fi pe won ni oro ipinle ti a ko le seda rara.

  1. ORO ASEDA: Eyi ni awon oro-oruko ti a seda nipa lilo afomo tabi oro miiran.

Abuda oro ti a seda

  • Oro aseda maa n ni oro ipinle ati afomo tabi oro miiran ti a fi kun un. Apeere:

Afomo ibeere                    Oro-Ipinle                    Oro ti a seda

a                      +                      de        =          ade

o                      +                      re         =          ore

(ii)        Oro ipinle ati oro-oruko ti a seda gbodo ni ijora itumo. Apeere:

Oro-Ipinle                    Oro ti a seda

a          +          de        =          ade

o          +          re         =          ore

(‘de’ ati ‘ade’ ni itumo ti o jade. ‘de’ tumo si ki a fi nnkan bo nnkan ni ori; ‘ade’ ohun ti a de. ‘re’ ati ‘ore’ ni ijora itumo)

ORISII ONA TI A N GBA SEDA ORO-ORUKO

A le seda oro-oruko nipa awon ona wonyii:

  • Lilo Afomo
  • Akanpo Afomo Ibeere ati Oro Ipinle. Akanpo bee yoo di oro-oruko. Bi apeere:
Afomo IbeereOro Ipinle/Oro-IseOro-oruko ti a seda
AaooϙϙaiaiononatiYosesisekugbonresungbagbotekawejeayoaseosiseokuogbonoreaisunaigbagboonteonkaweatije
  • Akanpo afomo Ibeere ati ipinle to je oro-oruko tabi aropo afarjoruko. Apeere:
Afomo IbeereMofiimu IpinleOro-oruko ti a seda
onionionititiIranuejaasoemieyinoniranuelejaalasotemiteyin
  • Akanpo afomo ibeere ati oro ipinle to je oro-oruko tabi aropo afarajoruko. Apeere:
Afomo IbeereOro-IseOro-IseOro-oruko ti a seda
AiiDatangbakojelaadakoitanjeigbala
  • Lilo Afomo Aarin: ‘ki’, ‘de’, ‘ku’, ‘si’ ni aarin apetunpe oro ipinle to je oro-oruko. Apeere:
Mofiimu IpinleAfomo aarinMofiimu ipinleOro-oruko ti a seda
IleowoiranoroiwaeniyanSidedekikikiileowoiranoroiwaeniyanilesileowodowoirandiranorokoroiwakiwaeniyankeniyan

(ii) Sise Apetunpe Kikun. Eyi le waye nipa:

  • Apetunpe Oro-Oruko
Oro-OrukoOro-OrukoOro-oruko ti a seda
iyaoseodunosuogorun-uniyaoseodunosuogorun-unIyaayaOsooseOdoodunOsoosuOgoogorun-un
  • Apetunpe Apola-Ise
Apola – IseApola – IseOro-oruko ti a seda
jayegbomowolepanajayegbomowolepanajayejayegbomogbomowolewolepanapana

(d) Apetunpe Elebe: Eyi n waye ti a ba fe dunrun mooro-ise. A o so oro-ise to je mofiimu ipinle di meji, ki a way o faweli ara oro-ise akoko sonu, a o wa fi faweli ‘i’ olohun oke ropo re. bi apeere:

Oro – IseKonsonanti to bere oro – iseMofiimu ‘i’Oro-oruko ti a seda
RakabiweRkbwiiiirirakikahttps://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?guci=2.2.0.0.2.2.0.0&client=ca-pub-1661929042807246&output=html&h=600&slotname=9757662299&adk=3252000570&adf=4289391944&pi=t.ma~as.9757662299&w=163&fwrn=4&fwrnh=100&lmt=1604142547&rafmt=1&psa=1&format=163×600&url=http%3A%2F%2Fstoplearn.com%2Fcourses%2Fsecondary-school%2Fss2-third-term-yoruba-language-senior-secondary-school%2Flessons%2Fonka-yoruba%2F&flash=0&fwr=0&fwrattr=true&rpe=1&resp_fmts=4&wgl=1&adsid=ChEI8Jb0_AUQms_jh5KIqv7UARJFAA7JAC-BuFgV11ktTnEww1W0gzPPnjPxsrTe_yqYA-MaylTqWAt4chTlkeJq6xBV5zM2gHWGp0Ia4YcSuNDPqMcx4Rsy&tt_state=W3siaXNzdWVyT3JpZ2luIjoiaHR0cHM6Ly9hZHNlcnZpY2UuZ29vZ2xlLmNvbSIsInN0YXRlIjowfSx7Imlzc3Vlck9yaWdpbiI6Imh0dHBzOi8vYXR0ZXN0YXRpb24uYW5kcm9pZC5jb20iLCJzdGF0ZSI6MH1d&dt=1604142497513&bpp=7&bdt=139&idt=133&shv=r20201029&cbv=r20190131&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D3b5c0a4b352ccd7b-2255262b41a60032%3AT%3D1602230088%3ART%3D1602230088%3AS%3DALNI_MaWUG7yiaaHthyGgrREyU5I0uWdRw&prev_fmts=0x0%2C1200x90_0ads_al&nras=1&correlator=7421543837459&frm=20&pv=1&ga_vid=454142409.1604142498&ga_sid=1604142498&ga_hid=2079149649&ga_fc=0&iag=0&icsg=599886135210&dssz=59&mdo=0&mso=0&u_tz=60&u_his=14&u_java=0&u_h=768&u_w=1366&u_ah=728&u_aw=1366&u_cd=24&u_nplug=3&u_nmime=4&adx=1129&ady=724&biw=1518&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=21068392%2C21068083&oid=3&psts=AGkb-H9XxxVYG9F5YyxVxHGPIyS5jQQEmhLMks1USOOrudsfT0NlrBbTeg&pvsid=1585276462154553&pem=804&ref=http%3A%2F%2Fstoplearn.com%2Fcourses%2Fsecondary-school%2Fss2-third-term-yoruba-language-senior-secondary-school%2Flessons%2Fakori-eko-aroko-oni-soro-n-gbesi%2F&rx=0&eae=0&fc=896&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1366%2C0%2C1366%2C728%2C1517%2C730&vis=1&rsz=d%7C%7CaoEe%7C&abl=CA&pfx=0&fu=8320&bc=31&ifi=1&uci=a!1&fsb=1&xpc=yd2rr1Pl0j&p=https%3A//stoplearn.com&dtd=50020bibiwiwe

(iii) Sise Akanpo Oro – Oruko. eyi le waye nipa:

  • Akanpo oro-oruko meji inu eyi ti aranmo yoo ti han
Oro – orukoOro – orukoOro-oruko ti a seda
owoonaagboeweileileileobeowooleonaaleagbooleewebe
  • Abranpo Oro-oruko meji inu eyi ti aranmoyoo ti han
Oro – orukoOro – orukoOro-oruko ti a seda
araenuirunIwajuonaagbonaraawajuenuunairungbon

(d) Akanpo Afomo Ibeere ati Apetunpe Oro-Oruko. Apeere:

Afomo IbeereOro – OrukoOro – OrukoOro-oruko ti a seda
onioniojumoosuojumoosuolojoojumoolosoosu

(e) Akanpo Afomo Ibeere ‘oni’ mo oro-oruko meji. apeere

Afomo IbeereOro – orukoOro – OrukoOro-oruko ti a seda
onionioriayaireobaoloriirealayaa

(iv) Sise asunki odidi gbolohun di oro-oruko. apeere

GbolohunOro-oruko ti a seda
Oluwa to sinA kuru yejoOluwatosinAkuruyejo

(v) Siso oro-oruko onigbolohun po. Apeere:

Ifa ni eti                       –                       Faleti

Oye ba mi ji                 –                       Oyebamiji

Aje wo ile                    –                       Ajewole

(vi) Lilo ami asoropo oro onigbolohun. Apeere

a-duro-sigidi-koogun-o-je

a-losoo-gongo-je’su-eba-ona.

Click here to ask a question and get an answer published in the forum. Read our disclaimer.

Get paid for every topic you create in: Shoutam.com Forum!MAKE-MONEY